Inscriptions: Altar with epitaph of Sextus Iulius Felicissimus
Identification
Reference as: | MPL02160 |
---|---|
Title | Altar with epitaph of Sextus Iulius Felicissimus |
Trismegistos-No. | 213326 |
Object
Provenance and Location
Find Place | Aquae Sextiae |
---|---|
Find Context | Aix-en-Provence, cloister of the monastery of the Minimes, 1839. |
Latitude | 0.0 |
Longitude | 0.0 |
Current Location | Aix-en-Provence, Musée Granet |
Inventory number | FA 225 |
Current Location Details | |
Vicinity |
Object Details
Object Type | altar |
---|---|
Material | limestone |
State of Preservation | incomplete |
Dimensions |
width: 62.0 cm height: 101.0 cm depth: 57.0 cm |
Letter Size in cm (min) | 1.5 |
Letter Size in cm (max) | 3.9 |
Execution Technique | chiselled |
Religion | Pagan |
Decoration
Decoration and Iconography | Front: inscription within moulded frame. Right side: ascia between ll. 22 and 23. Left side: engraving of an archipendulum. |
---|---|
Decoration Tags |
|
Verse Layouts
-
Prose Verse Presence Verse interrupted by prose Prose Verse Distinction - Yes, by bigger lettering in prose
- Yes, by different layout
- Yes, by vacat
Layout Types (Prose) - Centered
- Left aligned
Layout Types (Verse) - Centered
- Left aligned
Scriptio Continua in verse part no Abbreviations in verse part no Verse Line Correspondence No Graphic Signs and Spaces for Easier Carmen Reading - To separate words - Interpunction
Text
Function | funerary inscription |
---|---|
Language(s) |
|
Verse Type(s) |
|
Rhythmisation | Quantitative scheme |
Inscription & Translations
Front:
PAVLOSISTEGRADVMIVVEN͡IS
PIEQVAESOVIATORVTMEAPER hedera
TITVLVMNORISICINVIDAFATAVNO
MINVSQVAMBISDENOSEGOVIXIPERANNOS
5INTEGERINNOCVVSSEMPERPIAMENTE hedera
PROBATVSQVIDOCILILVSVIVVENVM hedera
BENEDOCTVSHARENISPVLCHERETILLEFVI
VARIISCIRCVNDATVSARMISSAEPEFERASLVSI
MEDICVSTAMENISQVOQVEVIXIETCOMES
10VRSARISCOMESHISQVIVICTIMASACRIS
CAEDERESAEPESOLENTETQVINONOTEMPOR.
VERISFLORIBVSINTEXTISREFOVENT hedera
SIMVLACRADEORVMNOMENSIQVAERIS
TITVLVSTIBIAVERAFATETVR:
PAVLOSISTEGRADVMIVVEN͡IS
PIEQVAESOVIATORVTMEAPER hedera
TITVLVMNORISICINVIDAFATAVNO
MINVSQVAMBISDENOSEGOVIXIPERANNOS
5INTEGERINNOCVVSSEMPERPIAMENTE hedera
PROBATVSQVIDOCILILVSVIVVENVM hedera
BENEDOCTVSHARENISPVLCHERETILLEFVI
VARIISCIRCVNDATVSARMISSAEPEFERASLVSI
MEDICVSTAMENISQVOQVEVIXIETCOMES
10VRSARISCOMESHISQVIVICTIMASACRIS
CAEDERESAEPESOLENTETQVINONOTEMPOR.
VERISFLORIBVSINTEXTISREFOVENT hedera
SIMVLACRADEORVMNOMENSIQVAERIS
TITVLVSTIBIAVERAFATETVR:
Right side:
TVQVICVMQVELEGISTITVLVM
20FERALESEPVLTI
QVIFVERIMQVAENOTAMIH
QVAEGLORIADISCE ascia
BISDENOSVIXIDEPLETIS
MENSIBVSANNOS
25[]VIRTVTEPOTENSETPVLCHE
FLOREIVVENTAE
[]QVIPRAEFERRERPOPVLI
LAVDANTISAMORE
[]ITMEADAMNADOLES?FATI
30ONVINCITVRORDO
RESHOMINVMSICSVNTVT
[]APOMA
[]ACADVNTAVT
[]EGVNTVR
TVQVICVMQVELEGISTITVLVM
20FERALESEPVLTI
QVIFVERIMQVAENOTAMIH
QVAEGLORIADISCE ascia
BISDENOSVIXIDEPLETIS
MENSIBVSANNOS
25[]VIRTVTEPOTENSETPVLCHE
FLOREIVVENTAE
[]QVIPRAEFERRERPOPVLI
LAVDANTISAMORE
[]ITMEADAMNADOLES?FATI
30ONVINCITVRORDO
RESHOMINVMSICSVNTVT
[]APOMA
[]ACADVNTAVT
[]EGVNTVR
Front:
Paulo siste gradum, iuven͡is
pie, quaeso, viator, ut mea per ((hedera))
titulum nori sic invida fata. Uno
minus quam bis denos ego vixi per annos,
5integer, innocuus, semper pia mente ((hedera))
probatus. Qui docili lusu iuvenum ((hedera))
bene doctus harenis, Pulcher et ille fui,
variis circundatus armis. Saepe feras lusi,
medicus tamen is quoque vixi et comes
10ursaris, comes his qui victima<m> sacris
caedere saepe solent et qui nono temporẹ
veris floribus intextis refovent ((hedera))
simulacra deorum. Nomen si quaeris,
titulus tibi a vera fatetur:
Paulo siste gradum, iuven͡is
pie, quaeso, viator, ut mea per ((hedera))
titulum nori sic invida fata. Uno
minus quam bis denos ego vixi per annos,
5integer, innocuus, semper pia mente ((hedera))
probatus. Qui docili lusu iuvenum ((hedera))
bene doctus harenis, Pulcher et ille fui,
variis circundatus armis. Saepe feras lusi,
medicus tamen is quoque vixi et comes
10ursaris, comes his qui victima<m> sacris
caedere saepe solent et qui nono temporẹ
veris floribus intextis refovent ((hedera))
simulacra deorum. Nomen si quaeris,
titulus tibi a vera fatetur:
Right side:
Tu quicumque legis titulum
20ferale<m> sepulti,
qui fuerim, quae nota mihị,
quae gloria, disce. ((ascia))
Bis denos vixi depletis
mensibus annos
25[e]ṭ virtute potens et pulcheṛ
flore iuventae,
[e]ṭ qui praeferrer populi
laudantis amore.
[Q]ụit mea damna doles? Fati
30ṇon vincitur ordo.
Res hominum sic sunt ut
[citre?]a poma;
[aut matur]a cadunt, aut
[immatura l]eguntur.
Tu quicumque legis titulum
20ferale<m> sepulti,
qui fuerim, quae nota mihị,
quae gloria, disce. ((ascia))
Bis denos vixi depletis
mensibus annos
25[e]ṭ virtute potens et pulcheṛ
flore iuventae,
[e]ṭ qui praeferrer populi
laudantis amore.
[Q]ụit mea damna doles? Fati
30ṇon vincitur ordo.
Res hominum sic sunt ut
[citre?]a poma;
[aut matur]a cadunt, aut
[immatura l]eguntur.
Front:
Paulo siste gradum, iuven͡is pie, quaeso, viator,
ut mea per ((hedera)) titulum nori sic invida fata.
Uno minus quam bis denos ego vixi per annos,
integer, innocuus, semper pia mente ((hedera)) probatus.
Qui docili lusu iuvenum ((hedera)) bene doctus harenis,
Pulcher et ille fui, variis circundatus armis.
Saepe feras lusi, medicus tamen is quoque vixi
et comes ursaris, comes his qui victima<m> sacris
caedere saepe solent et qui nono temporẹ veris
floribus intextis refovent ((hedera)) simulacra deorum.
Nomen si quaeris, titulus tibi a vera fatetur:
Paulo siste gradum, iuven͡is pie, quaeso, viator,
ut mea per ((hedera)) titulum nori sic invida fata.
Uno minus quam bis denos ego vixi per annos,
integer, innocuus, semper pia mente ((hedera)) probatus.
Qui docili lusu iuvenum ((hedera)) bene doctus harenis,
Pulcher et ille fui, variis circundatus armis.
Saepe feras lusi, medicus tamen is quoque vixi
et comes ursaris, comes his qui victima<m> sacris
caedere saepe solent et qui nono temporẹ veris
floribus intextis refovent ((hedera)) simulacra deorum.
Nomen si quaeris, titulus tibi a vera fatetur:
Sex(tus) Iul(ius) Felicissimus. ((hedera)) ( vac. ) Sex(tus) Iulius Felix alumno incomparạ[bili et] Felicịṭạṣ f̣[r(atri)?].
Right side:
Tu quicumque legis titulum ferale<m> sepulti,
qui fuerim, quae nota mihị, quae gloria, disce. ((ascia))
Bis denos vixi depletis mensibus annos
[e]ṭ virtute potens et pulcheṛ flore iuventae,
[e]ṭ qui praeferrer populi laudantis amore.
[Q]ụit mea damna doles? Fati ṇon vincitur ordo.
Res hominum sic sunt ut [citre?]a poma;
[aut matur]a cadunt, aut [immatura l]eguntur.
Tu quicumque legis titulum ferale<m> sepulti,
qui fuerim, quae nota mihị, quae gloria, disce. ((ascia))
Bis denos vixi depletis mensibus annos
[e]ṭ virtute potens et pulcheṛ flore iuventae,
[e]ṭ qui praeferrer populi laudantis amore.
[Q]ụit mea damna doles? Fati ṇon vincitur ordo.
Res hominum sic sunt ut [citre?]a poma;
[aut matur]a cadunt, aut [immatura l]eguntur.
Apparatus
l.29 reg., orig. Quit
Text follows ILN 03. Picture checked by Spalla 2025.
l. 10: victima{s}, Rémy 1984.
l. 17: incompara[bili et?], Rémy 1984.
l. 18: Felicitas f[ilio?], CLE; Felicitas T[----], Rémy 1984; f[r(atri?)] or f[il(io)?], ILN, Rémy and Faure 2010.
l. 27: [ut] qui, Rémy 1984.
ll. 31-32: [miti]a poma, Rémy 1984; [Fata] hominum sic sunt ut [pendentia] poma, Carabia 1986; [vitae] hominum sic sunt ut [vari]a poma (les vies des hommes sont comme les divers fruits), Pena 2003.
Main Translation
Translation |
Front: Halt your steps briefly, humane young man on your journey, so that in this way you may learn my spiteful death from my epitaph. I lived one less than twenty years, upright, innocent, always approved for my sense of duty. I was well instructed in the skilful sport of young men in the arena, and was that "Good-looker" girt with a variety of weapons. I often made sport of wild animals, but I also lived as their veterinarian and a pal of the bear-baiters, of those who regularly kill victims for sacrifices and who in the fresh spring-time revive the images of the gods with twined flowers. If you ask my name, the inscription tells you accurately: Sextus Julius Felicissimus. Sextus Julius Felix to his unmatched foster-son and Felicitas to her brother (?). Right side: You, whoever you be, who read the funeral epitaph of the man here buried, learn who I was, what my ambitions were, what my glory. I lived for twenty years with some months subtracted, strong in my courage, handsome in the flower of my youth, winning the preference of the populace, which affectionately praised me. Why do you grieve over what I have lost? The orderly progression of destiny is invincible. The hopes of men are like citron fruits; they either fall when ripe or are picked when unripe. |
---|---|
Citation | E. Courtney |
Other Translations
-
Arrête un peu tes pas, je t'en prie, jeune et pieux voyageur pour apprendre par cette inscription combien la destinée m'a été envieuse. J'ai vécu deux fois dix années, moins une, incapable de nuire, toujours d'une piété éprouvée, docile aux leçons faites pour la jeunesse j'ai été bien formé dans les arènes, j'eus aussi la beauté. Sous diverses armures j'ai souvent combattu contre les bêtes sauvages et pourtant j'étais médecin. J'ai aussi vécu en compagnie des chasseurs d'ours et j'ai souvent été le compagnon de ceux qui frappent les victimes dans les sacrifices et qui, au retour du printemps, ornent de fleurs tressées en guirlandes les statues des dieux. Si tu veux savoir mon nom, l'inscription te dit la vérité: Sextus Iulius Felicissimus. Sextus Iulius à son alumnus incomparable et ? Felicitas . . .
Qui que tu sois, toi qui lis I'épitaphe de celui qui est enterré ici, apprends qui j'ai été, quels furent mes désirs, quelle fut ma gloire. J'ai vécu deux fois dix ans moins quelques mois, puissant par ma valeur et beau de tout l'éclat de la jeunesse, j'avais la faveur du peuple, ses louanges et son amour. Pourquoi regrettes-tu ma perte? on ne vainc pas l’ordre du destin. Il en va de la vie des hommes comme de celle des fruits des arbres: les uns tombent à leur maturité, les autres sont cueillis encore verts. (French , B. Rémy) -
Arrête un peu tes pas, je t'en prie, jeune et pieux voyageur, pour connaître ainsi, par cette inscription, la cruauté de mon destin. J'ai vécu deux fois dix années moins un, pur, innocent, toujours estimé pour ma piété. Parfaitement instruit aux savants exercices qu’apprennent les jeunes gens sur l'arène des amphithéâtres, j’ai aussi été le fameux Pulcher. Revêtu d’armes diverses, je me suis souvent joué des bêtes fauves; cependant j’ai vécu aussi comme médecin et comme compagnon de ceux qui combattent les ours et de ceux qui, souvent, ont coutume d'immoler une victime lors de cérémonies religieuses; et aussi de ceux qui, lorsque renaît le printemps, avec des fleurs entrelacées donnent vie aux statues des dieux. Si tu demandes mon nom, l’inscription te déclare la vérité: Sextus Iulius Felicissimus. Sextus Iulius Felix, pour l'être incomparable qu’il a élevé; Felicitas, pour son frère [ou: pour son fils ?].
Qui que tu sois, toi qui lis l'épitaphe de celui qu’on a enseveli, apprends ce que j’ai été, quels furent mes vœux, quelle fut ma gloire. J’ai vécu deux fois dix ans moins (quelques) mois, puissant par ma valeur et beau de la fleur de la jeunesse, favori du peuple qui me chérissait et me louait. Pourquoi déplores-tu mon malheur? On ne triomphe point de l'enchaînement voulu par le destin. Il en va des hommes comme des fruits du citronnier: ils tombent mûrs ou sont cueillis encore verts. (French , J. Gascou) -
Detén tu paso un momento durante tu marcha, joven respetuoso, te lo ruego, para que conozcas así a través de esta inscripción mi destino funesto. Durante diecinueve años viví, intachable, sin causar daño a nadie, querido siempre por mi sinceridad; fui también un buen conocedor del diestro ejercicio de los jóvenes en la arena, aquel hermoso joven rodeado de armas variadas. A menudo me divertí con las fieras salvajes, pero también fui su veterinario y un compañero para los cuidadores de osos y para quienes a menudo suelen ofrecer víctimas en los sacrificios y para quienes, recién comenzada la primavera, dan vida a las estatuas de los dioses con coronas de flores. Si quieres saber mi nombre, esta inscripción te confiesa la verdad: Sexto Julio Felicísimo. Sexto Julio Félix a su hermano incomparable [y] Felicidad a su hermano.
Tú, quienquiera que leas esta inscripción fúnebre de quien está enterrado, aprende quién fui, cuáles fueron mis deseos, cuál mi mérito. Viví veinte años quitados algunos meses; y lleno de cualidades, hermoso en la flor de mi juventud, ya llegué a ser mimado por el cariño de la gente que me alababa. ¿Por qué te lamentas de mi desgracia? El orden de mi destino no puede ser vencido. Las esperanzas de los hombres son como frutos del limonero, o caen ya maduros o se cogen cuando [aún están verdes]. (Spanish, C. Fernández Martínez)
Prosopographical Information
-
Name Sextus Iulius Felicissimus Gender Male Age Range Subadult (13–20) [expression: Non-canonical, precision: high] Legal Status Roman citizen Profession Other profession Role Dedicatee -
Name Sextus Iulius Felix Gender Male Legal Status Roman citizen Role Dedicator -
Name Felicitas Gender Female Legal Status Roman citizen Role Dedicator
Further Information
Comment
Dating proposed by B. Rémy and P. Faure 2010. The identity of Felicitas remains dubious but, due to her name, it is more probable that she was Felicissimus' sister, rather than his mother (ILN 03, J. Gascou).
Squeeze
Have Squeeze? | no |
---|
Dating
Date (From) | 251 AD |
---|---|
Date (To) | 350 AD |
Date (Criteria) |
|
Bibliography
- CIL 12, 00533
- CLE 00465
- ILN 03, 41 (with French translation and photos, 118-119)
- H. Gummerus, Der Ärztestand im Römischen Reiche nach den Inschriften, Vol. 1, Helsingfors 1932, 87, nr. 336. 🔗 link
- B. Rémy, Les inscriptions des medécins en Gaule, Gallia 1 42 (1984), 117-121, nr. 1 (with French translation and photos of front and right side, 119, fig. a-b) 🔗 link
- J. Carabia, Poma cadunt: notes sur un proverbe tronqué dans une inscription d'Aix en Provence, Pallas. Hors-série 1986. Mélanges offerts à Monsieur Michel Labrousse (1986), 105-117 (on alternative integration of ll. 31-32) - AE 1986 🔗 link
- AE 1986, 00480
- G. Piccaluga, sic... ut citrea poma. In: M. Van Uytfanghe (ed.), D. Roland (ed.), Aevum inter utrumque. mélanges offerts à Gabriel Sanders, professeur émérite à l'Université de Gand, The Hague 1991, 313-318 (on the meaning of citrea poma) - AE 1991. 🔗 link
- AE 1991, 01169
- E. Courtney, Musa lapidaria. A selection of Latin verse inscriptions, Atlanta 1995, 116-119, nr. 119 (English translation with commentary, 327-328) 🔗 link
- C. Fernández Martínez, Poesía epigráfica latina I, Madrid 1998, 258-259, nr. 465 (Spanish translation) 🔗 link
- M. J. Pena, Sur quelques carmina epigraphica de Narbonnaise, Rev. Arch. Narb. 36, 1 (2003), 430-431 (on alternative integration of ll. 31-32) 🔗 link
- F. Mocci, N. Nin, Carte archéologique de la Gaule 13.4: Aix-en-Provence, Pays d'Aix, Val de Durance, Paris 2006, 398. 🔗 link
- B. Rémy, P. Faure, Les médecins dans l'Occident romain (Péninsule Ibérique, Bretagne, Gaules, Germanies), Bordeaux 2010, 118-121, nr. 25 (with French translation and photos of front and right side, 119-120) 🔗 link
- N. Brancato, Una componente trasversale nella società romana: gli alumni. Inscriptiones latinae ad alumnos pertinentes commentariumque, Roma 2015, 53-54, nr. 120. 🔗 link
- EDCS-08401135 🔗 link
- HD007755 (alternative integration of ll. 31-32) 🔗 link
- MQDQ 🔗 link
Images
Editing History
Created | 2025-06-11, by Fabio Spalla |
---|---|
Work Status | Confirmed |
Import Notice |
Revisions
-
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 07:44 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 09:46 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 10:15 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 10:15 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 11:57 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 14:17 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 14:26 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 15:36 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 15:52 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 16:11 -
by Fabio Spalla
at 2025-05-21 16:24 -
by Chiara Cenati
at 2025-06-09 11:24 -
by Fabio Spalla
at 2025-06-10 13:13 -
by Fabio Spalla
at 2025-06-10 13:25 -
by Fabio Spalla
at 2025-06-10 13:26 -
by Fabio Spalla
at 2025-06-10 13:27 -
by Fabio Spalla
at 2025-06-10 13:27 -
by Chiara Cenati
at 2025-06-11 08:49